हमास

1. परिचय

हमास, हरकत अल-मुकावामा अल-इस्लामिया (इस्लामिक प्रतिकार चळवळ) चे संक्षिप्त रूप, 1987 मध्ये इस्त्रायली नियंत्रणाविरूद्ध पॅलेस्टिनी उठावाच्या पहिल्या इंतिफादा दरम्यान स्थापन झालेली पॅलेस्टिनी इस्लामी संघटना आहे. त्याच्या निर्मितीने पॅलेस्टिनी प्रतिकार आणि राजकारणाच्या लँडस्केपमध्ये महत्त्वपूर्ण बदल घडवून आणला.

इतिहास

हमासची स्थापना 1987 मध्ये झाली, जी इजिप्तच्या मुस्लिम ब्रदरहुडमधून उदयास आली, जी 1950 पासून गाझामध्ये सक्रिय होती. सुरुवातीला, गाझामधील ब्रदरहुड 1967 नंतरच्या इस्रायली कब्जाविरुद्धच्या प्रतिकारात सामील झाला नाही. 1980 च्या दशकापर्यंत, ते पीएलओला आव्हान देणारी एक महत्त्वपूर्ण राजकीय शक्ती बनली होती. डिसेंबर 1987 मध्ये, ब्रदरहुड अधिकृतपणे HAMAS बनले आणि राष्ट्रवादी आणि कार्यकर्ता भूमिका स्वीकारली.

जानेवारी 2006 च्या पॅलेस्टिनी विधानसभेच्या निवडणुकीत, हमासने फतह पक्षाचा पराभव करत बहुमत मिळवले. यामुळे फताहसोबत हिंसक संघर्ष झाला आणि जून 2007 पर्यंत, हमासने गाझा नियंत्रित केला तर फताहने वेस्ट बँक राखून ठेवला. यानंतर इस्रायल आणि इजिप्तने गाझावर नाकेबंदी लादली.

2012 आणि 2014 मधील उल्लेखनीय संघर्षांसह हमासने इस्रायलशी अनेक लष्करी संघर्षात गुंतले आहे. गाझावर नियंत्रण राखताना आणि फताहशी संघर्ष करताना संघटनेने आंतरराष्ट्रीय अलगाव आणि नाकेबंदीचा सामना केला आहे. हमास आणि फताह यांच्यातील समेटाचे प्रयत्न मोठ्या प्रमाणात अयशस्वी ठरले आहेत.

7 ऑक्टोबर 2023 रोजी, हमास आणि इतर अतिरेक्यांनी इस्रायलवर हल्ला केला, सुमारे 1,200 लोक मारले आणि सुमारे 250 इस्रायली नागरिक आणि सैनिकांना पकडले. पॅलेस्टिनी कैद्यांची सुटका करणे हा या हल्ल्याचा उद्देश आहे. इस्रायलच्या प्रतिसादात गाझावरील आक्रमणाचा समावेश होता, परिणामी मे 2024 पर्यंत स्त्रिया आणि लहान मुलांसह अंदाजे 36,000 पॅलेस्टिनी लोकांचा मृत्यू झाला.

 

2. उद्दिष्टे

• राजकीय उद्दिष्टे: ऐतिहासिक पॅलेस्टाईनमध्ये इस्लामिक राज्य निर्माण करण्याचे संस्थेचे उद्दिष्ट आहे. सुरुवातीला, हमासच्या चार्टरमध्ये इस्रायलचा नाश आणि त्या जागी इस्लामिक राज्य स्थापन करण्याची मागणी करण्यात आली होती. ही दृष्टी त्यांच्या राजकीय आणि वैचारिक भूमिकेत केंद्रस्थानी आहे.
• सामाजिक सेवा: त्याच्या राजकीय आणि लष्करी महत्त्वाकांक्षेच्या पलीकडे, HAMAS सामाजिक सेवांची विस्तृत श्रेणी प्रदान करते. यामध्ये शिक्षण, आरोग्यसेवा आणि कल्याणकारी कार्यक्रमांचा समावेश आहे, विशेषत: गाझा पट्टीमध्ये, जिथे त्याने लक्षणीय उपस्थिती निर्माण केली आहे.

3. रचना

• राजकीय ब्युरो: ही शाखा संस्थेच्या राजकीय आणि मुत्सद्दी क्रियाकलाप हाताळते, अंतर्गत आणि आंतरराष्ट्रीय दोन्ही राजकारणात नेव्हिगेट करते.
• मिलिटरी विंग: इझ अद-दीन अल-कासम ब्रिगेड्स म्हणून ओळखला जाणारा, हा विभाग इस्रायलविरुद्ध लष्करी कारवाया आणि हल्ल्यांसाठी जबाबदार आहे. समूहाच्या सशस्त्र प्रतिकार प्रयत्नांमध्ये ती महत्त्वाची भूमिका बजावते.
• सामाजिक सेवा: HAMAS विविध धर्मादाय आणि सामाजिक कार्यक्रम चालवते ज्याचा उद्देश सामुदायिक समर्थन प्रदान करणे आणि समर्थनाचा आधार तयार करणे आहे.

4. उपक्रम

• लष्करी कारवाया: संघटना इस्रायलसोबत अनेक सशस्त्र संघर्षांमध्ये सामील आहे. यामध्ये रॉकेट हल्ले, आत्मघाती बॉम्बस्फोट आणि इतर प्रकारच्या हिंसक प्रतिकारांचा समावेश आहे.
• राजकीय सहभाग: राजकीय क्षेत्रात, 2006 च्या पॅलेस्टिनी विधानसभा निवडणुकीत हमासने महत्त्वपूर्ण विजय मिळवला. यानंतर, त्याने गाझा पट्टीचा ताबा घेतला, जिथे ते वास्तविकपणे प्रशासकीय प्राधिकरण आहे.

5. आंतरराष्ट्रीय स्थिती

HAMAS वर जागतिक दृष्टीकोन विभागलेला आहे:

• पदनाम: युनायटेड स्टेट्स, युरोपियन युनियन, कॅनडा आणि इस्रायल सारख्या देशांद्वारे HAMAS ला दहशतवादी संघटना म्हणून वर्गीकृत केले आहे. तथापि, तिची राजकीय भूमिका काही राष्ट्रे आणि गटांद्वारे ओळखली जाते आणि समर्थित आहे, जी एक जटिल आणि विविध आंतरराष्ट्रीय भूमिका दर्शवते.

6. अलीकडील घडामोडी

अलिकडच्या वर्षांत, हमासने प्रादेशिक गतिशीलतेवर प्रभाव पाडणे सुरू ठेवले आहे:

• गाझा पट्टी: 2007 पासून, HAMAS ने गाझा पट्टीवर शासन केले आहे, ज्यामुळे वेस्ट बँकेच्या काही भागांवर नियंत्रण ठेवणाऱ्या पॅलेस्टिनी प्राधिकरणाशी सतत तणाव आणि इस्रायलशी वारंवार संघर्ष होत आहे.
• शांततेचे प्रयत्न: इस्रायल-पॅलेस्टिनी संघर्षाचे निराकरण करण्याच्या प्रयत्नांमध्ये विविध शांतता उपक्रम आणि वाटाघाटींचा समावेश आहे. या प्रयत्नांना न जुमानता, HAMAS ची भूमिका आणि कृती संघर्षाच्या गतीशीलतेसाठी केंद्रस्थानी राहिली आहेत.

7. वाद

HAMAS ला महत्त्वपूर्ण विवादांचा सामना करावा लागतो:

• मानवाधिकार: नागरिकांवरील हल्ल्यांसह युद्धाच्या पद्धतींबद्दल, तसेच गाझामधील त्याच्या कारभारासाठी संघटनेवर टीका केली गेली आहे, ज्यामध्ये मानवी हक्कांचे उल्लंघन केल्याचा आरोप समाविष्ट आहे.
• आंतरराष्ट्रीय संबंध: HAMAS चे आंतरराष्ट्रीय संबंध बहुधा गुंतागुंतीचे आणि विवादित असतात, जे व्यापक भू-राजकीय संघर्ष आणि विभागणी दर्शवतात.

हमासचे संस्थापक सदस्य: एक ऐतिहासिक विहंगावलोकन

हमास, हरकत अल-मुकावामा अल-इस्लामीया (इस्लामिक प्रतिकार चळवळ) चे संक्षिप्त रूप, डिसेंबर 1987 मध्ये इस्त्रायली राजवटीविरूद्ध पॅलेस्टिनी उठाव, पहिल्या इंतिफादा दरम्यान स्थापना केली गेली. गाझामधील मुस्लिम ब्रदरहूडच्या क्रियाकलापांमधून ही संघटना उदयास आली आणि पॅलेस्टिनी राजकारण आणि प्रतिकारांमध्ये त्वरीत एक महत्त्वपूर्ण खेळाडू बनली. त्याच्या स्थापनेत सामील असलेल्या प्रमुख व्यक्तींवर एक नजर टाकली आहे:

1. शेख अहमद यासीन

शेख अहमद यासीन हा अनेकदा अध्यात्मिक नेता आणि हमासच्या प्राथमिक संस्थापकांपैकी एक मानला जातो. 14 जानेवारी 1938 रोजी गाझा येथे जन्मलेले, यासिन हे एक प्रमुख पॅलेस्टिनी धर्मगुरू होते ज्यांनी संघटनेच्या वैचारिक आणि कार्यात्मक चौकटीला आकार देण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली होती. त्याच्या नेतृत्वाची सुरुवातीची निर्मिती आणि हमासच्या धार्मिक आणि राष्ट्रवादी अजेंडाच्या स्थापनेत महत्त्वपूर्ण भूमिका होती. 2004 मध्ये इस्रायली सैन्याने त्याची हत्या होईपर्यंत यासिनचा प्रभाव गटाच्या राजकीय आणि लष्करी दोन्ही शाखांमध्ये वाढला.

2. अब्देल अझीझ अल-रंतिसी

HAMAS च्या सुरुवातीच्या काळातील एक प्रमुख व्यक्तिमत्व, अब्देल अझीझ अल-रंतिसी हे एक चिकित्सक आणि संघटनेतील प्रमुख नेते होते. 23 ऑक्टोबर 1947 रोजी गाझामधील खान युनिस निर्वासित शिबिरात जन्मलेले, अल-रंतिसी हे HAMAS च्या उद्दिष्टांच्या जोरदार समर्थनासाठी आणि त्याच्या लष्करी आणि राजकीय धोरणांमधील भूमिकेसाठी ओळखले जात होते. इस्रायली धोरणांना त्यांचा स्पष्ट विरोध आणि हमासच्या लष्करी क्षमता बळकट करण्यावर त्यांचे लक्ष केंद्रित करून त्यांचे नेतृत्व चिन्हांकित केले. 2004 मध्ये इस्रायलच्या हवाई हल्ल्यात अल-रंतिसी मारला गेला.

3. महमूद झहर

1945 मध्ये गाझा येथे जन्मलेले महमूद जहर हे HAMAS च्या सुरुवातीच्या काळात आणखी एक प्रभावशाली व्यक्ती होते. एक प्रशिक्षित चिकित्सक, झहर संघटनेच्या राजकीय आणि लष्करी दोन्ही पैलूंमध्ये सामील होता. त्यांच्या योगदानामध्ये हमासची राजकीय रणनीती आणि गाझामधील शासनाचा दृष्टिकोन यांचा समावेश होता. झहर हे HAMAS मधील एक महत्त्वपूर्ण व्यक्तिमत्व बनले आहेत आणि पॅलेस्टिनी सरकारमध्ये परराष्ट्र मंत्री म्हणून काम करण्यासह विविध नेतृत्व पदांवर कार्यरत आहेत.

4. इस्माईल हनीयेह

इस्माईल हनीयेह, 29 जानेवारी 1963 रोजी गाझा येथे जन्मलेले, HAMAS चे सुरुवातीचे सदस्य होते जे संघटनेत प्रसिद्ध झाले. हानियेह त्याच्या राजकीय कार्यात सामील होता आणि त्याच्या नेतृत्व संरचनेत एक प्रमुख व्यक्ती होती. ते गाझा पट्टीचे पंतप्रधान आणि नंतर हमासच्या राजकीय ब्युरोचे प्रमुख बनले. HAMAS मधील त्यांची भूमिका गटाची धोरणे आणि धोरणे तयार करण्यात महत्त्वपूर्ण आहे, विशेषत: इतर पॅलेस्टिनी गट आणि आंतरराष्ट्रीय कलाकारांशी असलेल्या संबंधांच्या संदर्भात.

संस्थापक संदर्भ आणि वारसा

HAMAS च्या संस्थापक सदस्यांनी संस्थेच्या स्थापनेत आणि प्रारंभिक विकासामध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. त्यांच्या योगदानाने HAMAS ची वैचारिक भूमिका, त्याचा प्रतिकार करण्याचा दृष्टीकोन आणि त्याच्या राजकीय धोरणांना आकार दिला. तेव्हापासून गट विकसित झाला आहे आणि त्याची नेतृत्व रचना कालांतराने बदलली आहे. तथापि, या संस्थापक आकृत्यांचा प्रभाव हा HAMAS च्या इतिहासाचा आणि ओळखीचा एक मूलभूत भाग आहे.

हमास निधी

1. राज्य प्रायोजक: इराण हा HAMAS साठी आर्थिक आणि लष्करी मदतीचा महत्त्वपूर्ण स्रोत आहे. इराणच्या मदतीमध्ये निधी, शस्त्रे आणि प्रशिक्षण यांचा समावेश आहे.
2. धर्मादाय संस्था: काही निधी धर्मादाय संस्था आणि स्वयंसेवी संस्थांद्वारे वाहतात जे कधीकधी HAMAS चे समर्थन करण्यासाठी आघाडी म्हणून वापरले जातात. या संस्था आंतरराष्ट्रीय देणगीदारांकडून HAMAS च्या उपक्रमांसाठी पैसे देऊ शकतात.
3. खाजगी देणगीदार: HAMAS ला आखाती राज्यांमधील श्रीमंत देणगीदारांसह खाजगी व्यक्ती आणि संस्थांकडून आर्थिक सहाय्य मिळते.
4. अंतर्गत महसूल: HAMAS गाझामध्ये कर, व्यावसायिक उपक्रम आणि खंडणी यासह विविध माध्यमांद्वारे महसूल निर्माण करते. ते तस्करीच्या नेटवर्कवरही नियंत्रण ठेवतात जे त्यांच्या आर्थिक मदतीला हातभार लावतात.
5. गुन्हेगारी क्रियाकलाप: HAMAS विविध बेकायदेशीर क्रियाकलापांमध्ये सामील असल्याचे अहवाल आहेत, जसे की तस्करी आणि काळा-बाजार व्यापार, ज्यामुळे अतिरिक्त महसूल मिळतो.